۰
تاریخ انتشار
شنبه ۲۴ شهريور ۱۳۹۷ ساعت ۰۱:۱۹
تحلیل معنا شناختی عزاداری در فرهنگ شیعه

یک پاسخ برای علت اهمیت عزاداری در تشیع

فائزه اعتمادگلستانی
یک پاسخ برای علت اهمیت عزاداری در تشیع
سرویس فرهنگ/ عزداری یکی از ارکان مهم در مذهب شیعه است تا جایی که گاهی هویت شیعه با عزاداری مشخص می شود. بررسی معنایی عزاداری و عناصر مهم در آن می تواند بسیاری از سوالات نسل جدید در رابطه با نحوه شکل گیری و تداوم فرهنگ سوگواری دینی و اساسا این سوال که چرا تشیع به عزاداری اهمیت می دهد را پاسخ دهد.
بنابر رویکردی اجتماعی می توان گفت عزاداری جدا از ابعاد تراژیکی که دارد، به مثابه یک کنش جمعی و یا واقعیت اجتماعی که بخش مهمی از حیات جمعی و عینی شیعیان را بر می سازد مورد بحث قرار گیرد. با همین منظور عناصر دیگری که کهکشان معنایی سوگواری شیعه را معنا می سازند باید مورد تحلیل معنایی قرار گیرند.
امامت
امام اصلی ترین معنای هویت ساز در نظام تشیع خوانده می شود. در این معنا "امام" صرفا اشاره به یک فرد از منظر بیولوژیکی ندارد، بلکه بیش از آن یک نظام معنایی با ویژگی هایی معین است. امام یک راهکار برای رستگاری، یک برگزیده الهی برای رهبری که دارای علم الهی است و در خلقت متمایز بوده و کلامش حجت حق است و گفتار و رفتارش مرجع کنش فردی، اجتماعی و سیاسی تشیع است معنا می شود.
شهید مطهری نیز در این رابطه می نویسد: " در نگرشی کلی میتوان گفت که امامت، دارای سه درجه است: اولی بر ریاست عامه، مبتنی است که دربرگیرنده زعامت و رهبری جامعه اسلامی است؛ درجه دوم، بر توجه به امام به عنوان مرجع دینی، ناظر است که با زعامت سیاسی امام در پیوند است؛ این اصل بر بهره مندی امام از علم لدنی و الهی، مبتنی است که از خطا و اشتباه عاری بوده، همین اصل به علاوه تأکید بر عصمت امام (وبری بودن او از هر خطای سهوی و عمدی)، خط تمایز شیعه و سنی در بحث زعامت نظام اجتماعی  موجود است. درجه سوم نیز بر امر ولایت، ناظر است که "درواقع، اوج مفهوم امامت است " شیعه اثنی عشری در رویکرد خود به مسئله امامت، به وجود هر سه درجه برای امام، قایل است: زعامت سیاسی، مرجعیت دینی و ولایت معنوی.[1]
مظلومیت و شهادت
حال مفهوم "امام" که تجلی قدرت عرفی و همچنین قدسی است دارای بعد دیگری به نام "مظلومیت" است چرا که مفهوم قدرت و مظلومیت در نگرش و ادبیات شیعه به شدت در هم تنده شده اند. اما در این منظر مفهوم " مظلومیت" هرگز مفهمومی تراژدیک نیست، بلکه یک بازنمایی کلی از حافظه تاریخی شیعه شناخته می شود. تا جایی که برخی آن را علت انسجام شیعه می دانند؛ چرا که اساسا آن را نوعی تاکید بر اصل "حق و باطل" بر می شمارند؛ حقی که پایمال شده است. پس "مظلومیت" در معنای تشیع ظلمی که بر امام معصوم رفته است خوانده نمی شود، بلکه بازنمایی نوع خاصی از غضب و نهایتا مرگ در آدمی است که اتفاقا دلایلی سیاسی و اجتماعی دارد. مرگی که ساده و بی هدف نیست بلکه مقدس و متعالی است که از آن به عنوان "شهادت" یاد می شود.
بیت الاحزان
ایوب محمود که مطالعه ای در رابطه با بررسی جنبه های فداکاری در حماسه عاشورا در سال 1979 انجام داده است، درباره بیت الاحران در نظرگاه شیعه اینگونه می نویسد: بیت الاحزان، تجلی و منزلگاه ارواحی مقدس است که به اراده الهی، به طورکامل رضایت دارند؛ خانه ای که ایجاد آن از فرآیند خلقت، پیشینی تر است و تا زمان روز جزا (قیامت) نیز باقی خواهد ماند؛ روزی که تمام رنج ها و اندوه ها دیگر دوام نخواهند داشت و کسانی که به خواست و اراده الله رضایت داشته اند، به رحمت و بهشت جاودانی او وارد خواهند شد.
لاکن باید به خاطر داشت که تشیع با پشت کردن به یک جریان سیاسی و اجتماعی( که آن را ناحق می دانست) و رسمیت نشناختن و اعتراض های مدنی در پی آن، ظهور اجتماعی یافت. نمودهای اولیه آن را می توان در رفتار سیاسی و اجتماعی حضرت زهرا(س) یافت. فاطمه زهرا (س) در اعتراض به تفاوت میان سنت نبوی و عملکرد جاری مسلمین دست به اعتراض زد و در برهه ای این اعتراض را در قالب عزاداری در بیت الاحزان صورت داد.
پس"بیت الاحزان" در معنای شیعه صرفا یک مکان جغرافیایی نیست، بلکه هویتی متمایز است که مبنای اصلی آن مظلومیت و برحق بودن را تشکیل می دهد. بیت الاحزان در حقیقت معنای یک کنش اجتماعی در مقابل ظلم است.
در حقیقت عملکرد فاطمه زهرا(س) درباره عزاداری در بیت الاحزان پایه گذاری یک استراتژی در تشیع است که بعدها با شهادت امام حسین(ع) و اقدامات تبلیغی حضرت زینب پر رنگ تر و جدی تر شده است و به مرور زمان، به راهکاری برای تاکید بر غیرت، بیان اعتراض شدید و مجرایی برای بازتولید هویت یابی اجتماعی تشیع تبدیل شده است که دارای اهداف مهمی همچون ایجاد همبستگی و انسجام درونی، غلیان جمعی، بازتولید تاریخ معنوی و شهادت طلبی و... می باشد.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
[1] مرتضی مطهری(1384)، حماسه حسینی، تهران: انتشارات صدرا
 
https://www.razavi.news/vdcewp8x.jh8xzi9bbj.html
razavi.news/vdcewp8x.jh8xzi9bbj.html
کد مطلب ۳۳۶۱۲
ارسال نظر
نام شما

آدرس ايميل شما